Một đề tài mang tính nhân bản thiết thực

Từ câu chuyện một người phụ nữ ở Hà Nội sinh con từ tinh trùng của người cha đã mất cách đó 3 năm gặp nhiều vấn đề pháp lý chưa được giải quyết, nhóm sinh viên Đoàn Thanh Hải, Nguyễn Đức Toàn, Nguyễn Thị Ngọc Ánh, Đồng Thị Như Vân (Trường ĐH Kinh tế - Luật) và Võ Quang Nghĩa (Khoa Y) ĐHQG-HCM đã bắt tay nghiên cứu công trình Xây dựng khung pháp lý cho người chết có thể sinh con.

Đề tài này của nhóm đã xuất sắc giành giải Nhất lĩnh vực hành chính - pháp lý tại Giải thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học Euréka 2018.

Quyền chính đáng của con người

Đoàn Thanh Hải cho biết, ý tưởng về đề tài này bắt đầu từ năm nhất đại học. Khi đó nhóm của Thanh Hải tham gia một cuộc thi tranh biện về các vấn đề xã hội, và đề tài ban tổ chức đưa ra là vụ việc người chết sinh con ở Hà Nội với câu hỏi “có nên cho phép người chết sinh con hay không?”. “Lúc đó mình đã trả lời là không. Nhưng sau cuộc thi mình cứ suy nghĩ mãi và thắc mắc rằng tại sao lại không cho phép, tại sao pháp luật lại không minh định trong khi đây là một quyền chính đáng của con người? Và ý tưởng ra đời, mình bắt tay tìm đồng đội và giáo viên hướng dẫn thực hiện” - Thanh Hải nhớ lại.

Theo kết quả mà nhóm phân tích, việc sinh con sau khi chết có thể từ những trường hợp một người trong cặp vợ chồng đột tử (chưa kịp gửi tinh trùng bảo quản đông lạnh) như tai nạn giao thông, tai biến…, và liệu pháp là trích tinh từ cơ thể người chết. Thêm một khả năng khác là cặp vợ chồng đó đã gửi tinh trùng đông lạnh do họ chưa có con nhưng người chồng mắc bệnh nào đó phải hạn chế tiếp xúc với vợ của mình và họ rất mong muốn có con nên đã chuẩn bị sẵn.

Thanh Hải tâm sự: “Hiện tượng người chết sinh con dấy lên sự quan tâm của dư luận, nhiều vấn đề pháp lý xoay quanh sự kiện này đã xuất hiện, thế nhưng vẫn chưa tìm được cách giải quyết xác đáng. Phát triển cơ sở lý luận cho quyền sinh con của người chết cũng như giải quyết khía cạnh thực tiễn của vấn đề chính là mục đích của đề tài mà nhóm mình nghiên cứu. Bằng cách vận dụng nhiều phương pháp như điều tra xã hội học, nghiên cứu liên ngành, phân tích luật viết, phân tích các học thuyết pháp lý, luật so sánh…, nhóm mình đã tìm được ý nghĩa thực sự của vấn đề nằm ở sự đồng thuận của dư luận, lý thuyết pháp lý, quy định của các nước trên thế giới và những hạn chế của pháp luật Việt Nam”.

Từ những kết quả nghiên cứu, nhóm đưa ra một số đề xuất trong việc chỉnh sửa pháp luật để ghi nhận và bảo vệ tốt hơn quyền được sinh con, quyền được tôn trọng cuộc sống gia đình, cân bằng những mối quan hệ lợi ích trong vấn đề người chết sinh con.

“Cơ sở lý luận cho vấn đề này là các khía cạnh của pháp luật về nhân quyền như quyền được tự định đoạt, quyền được lập gia đình, quyền được tôn trọng cuộc sống gia đình, quyền được mang họ tên cha/mẹ (ghi nhận nguồn gốc), quyền được hưởng thừa kế... Nhóm mình đồng thời tiến hành khảo sát xã hội, xem cộng đồng nhìn nhận vấn đề này như thế nào để xây dựng quyền này từ các bình diện xã hội, đạo đức, pháp lý… Sau đó, nhóm phân tích bằng cách xem xét các công ước quốc tế, luật, bản án từ một số quốc gia khác như Mỹ, Israel…; đồng thời tham khảo các bình luận từ những nhà nghiên cứu, luật sư để đưa ra các đối chiếu, phân tích, đánh giá và kiến nghị xây dựng pháp luật” - Thanh Hải cho hay.

Chuyển giao đề tài ngay tại đêm trao giải

Bằng việc kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau, nhóm nhận thấy rằng người chết vẫn có quyền sinh con. Theo nhóm phân tích điều này là hoàn toàn phù hợp với các lý luận về nhân quyền, cũng như quan điểm triết học, quan điểm xã hội... 

“Hiện tại, pháp luật Việt Nam cũng đã ghi nhận người đã chết vẫn có quyền sinh con. Thế nhưng, các bộ luật, luật về dân sự, hôn nhân gia đình và các luật hỗ trợ vẫn chưa minh thị quyền năng ấy và còn rất nhiều lỗ hổng pháp lý. Ví dụ việc công nhận đứa trẻ sinh ra là con chung của người chết, quyền thừa hưởng di sản được thực hiện một cách đúng đắn, bảo vệ tốt nhất quyền của đứa trẻ được sinh ra… Vấn đề pháp lý xuất hiện trong vụ việc ‘người chết sinh con’ lần đầu tiên ở Việt Nam cũng chưa được giải quyết, như liệu tinh trùng có thể được ‘lấy ra’ khỏi cơ thể của một người sau khi người này đã chết hay không, người (những người) còn sống có quyền gì trong trường hợp đó…” - Thanh Hải phân tích.

Bên cạnh đó, nhóm nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các khảo sát từ y khoa cho tới xã hội học đều cho thấy việc đứa trẻ sinh ra sau khi một người trong song thân đã chết là không ảnh hưởng tới tính mạng, sức khỏe của đứa bé và không trái với đạo đức xã hội. Do đó, việc hoàn thiện một chế định cho quyền sinh con với người chết là cần thiết.

Từ công trình nghiên cứu của mình, nhóm đưa ra những kiến nghị: thứ nhất là thừa nhận quyền sinh con là một quyền con người cơ bản, và như một hệ quả thừa nhận PMR (kỹ thuật cho phép người chết sinh con) một cách rõ ràng; thứ hai là xây dựng, điều chỉnh các quy định bảo vệ quyền con người và quyền nhân thân của đứa trẻ và người mẹ (quyền tự định đoạt, quyền có nguồn gốc rõ ràng, quyền được hưởng thừa kế…); thứ ba là tạo giải pháp mở cho PMR và những liệu pháp khác có tiềm năng ứng dụng trong tương lai.

Với ý nghĩa thực tiễn cao, ngay tại đêm trao giải Giải thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học Euréka 2018, công trình nghiên cứu của nhóm đã được chuyển giao cho Công ty Luật TNHH MTV SureLaw.

NHẠC SƠN (Bản tin ĐHQG-HCM số 191-192)