Tính bền vững trong phát triển du lịch cộng đồng nông thôn tại tỉnh Trà Vinh (Khảo cứu trường hợp tại Cồn Chim và Cồn Hô) - NCS. Đỗ Thị Ngân Thanh

Tên luận án: Tính bền vững trong phát triển du lịch cộng đồng nông thôn tại tỉnh Trà Vinh (Khảo cứu trường hợp tại Cồn Chim và Cồn Hô)
Chuyên ngành: Dân tộc học
Mã số: 9310310
Họ và tên nghiên cứu sinh: Đỗ Thị Ngân Thanh
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Huỳnh Ngọc Thu; TS. Trương Thị Thu Hằng
Tên cơ sở đào tạo: Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh
1. Tóm tắt nội dung luận án (abstract) 
Nghiên cứu này được thực hiện nhằm phân tích và lý giải cách thức vận hành của mô hình du lịch cộng đồng tại khu vực nông thôn. Dựa trên cơ sở lý thuyết và thực tiễn, luận án đánh giá tính bền vững của mô hình du lịch tại Cồn Chim và Cồn Hô, từ đó đề xuất một mô hình du lịch cộng đồng bền vững phù hợp với bối cảnh nông thôn của tỉnh Trà Vinh. Cụ thể, nghiên cứu hướng đến bốn mục tiêu chính: (1) Xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn liên quan đến nghiên cứu về du lịch cộng đồng nông thôn; (2) Mô tả và phân tích các hoạt động du lịch cộng đồng tại hai địa bàn nghiên cứu, là Cồn Chim và Cồn Hô; (3) Phân tích yếu tố bền vững của khía cạnh kinh tế - văn hoá – xã hội của mô hình du lịch cộng đồng nông thôn tại Cồn Chim và Cồn Hô; (4) Diễn giải và phân tích từ góc độ lý luận và thực tiễn nghiên cứu nhằm xác định các điều kiện cần thiết để đạt được sự bền vững trong mô hình du lịch cộng đồng. Dựa trên khung nghiên cứu về tính bền vững của Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO) về khung thống kê đo lường tính bền vững (Statistical Framework for Measuring the Sustainability of Tourism - SF-MST), luận án tập trung phân tích tính bền vững từ ba khía cạnh chính - kinh tế, môi trường và xã hội - và ở quy mô cấp địa phương, đặc biệt là từ quan điểm của cộng đồng chủ nhà. Dữ liệu nghiên cứu được thu thập bằng phương pháp điền dã dân tộc học theo cách tiếp cận định tính, sử dụng các kỹ thuật như quan sát tham dự, phỏng vấn sâu bán cấu trúc và chụp ảnh tư liệu. Bên cạnh đó, nghiên cứu áp dụng phương pháp nghiên cứu thư tịch, phân tích các tài liệu văn bản liên quan đến chủ đề, vấn đề và đối tượng nghiên cứu. Quá trình điền dã tại các địa bàn nghiên cứu được thực hiện qua sáu đợt tại Cồn Chim và ba đợt tại Cồn Hô. Tổng cộng, luận án đã thu thập được 40 mẫu phỏng vấn sâu từ các chủ thể nghiên cứu. 
2. Những kết quả của luận án
Luận án cung cấp một phân tích toàn diện và hệ thống về tính bền vững trong phát triển du lịch cộng đồng, dựa trên khuôn khổ lý thuyết ba trụ cột: các yếu tố kinh tế, xã hội-văn hóa và môi trường.Phương pháp tiếp cận đa chiều này nhằm đảm bảo rằng du lịch không chỉ tạo ra các giá trị kinh tế, mà còn bảo tồn văn hóa truyền thống và bảo vệ môi trường, đồng thời tăng cường sự gắn kết và phát triển bền vững của cộng đồng địa phương. Trong khía cạnh kinh tế, luận án nhấn mạnh rằng du lịch cộng đồng không chỉ mở ra nguồn thu nhập mới mà còn gia tăng giá trị của các sản phẩm nông nghiệp, cải thiện cơ sở hạ tầng và tăng khả năng tiếp cận thị trường. Các mô hình như "mỗi nhà một món" ở Cồn Chim hay việc sản xuất chè bưởi và mứt gừng ở Cồn Hô minh chứng cho hiệu quả của việc khai thác tài nguyên địa phương và sáng tạo trong cách đáp ứng nhu cầu du khách. Tuy nhiên, luận án cũng cảnh báo về nguy cơ mất cân bằng trong phân bổ lợi ích kinh tế, điều có thể gây ra sự bất mãn xã hội và ảnh hưởng đến sự gắn kết của cộng đồng. Về môi trường, luận án nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và duy trì cân bằng sinh thái. Những sáng kiến như sử dụng năng lượng mặt trời, bảo vệ nguồn lợi thủy sản, và áp dụng các phương pháp canh tác bền vững là những giải pháp thiết thực để giảm tác động tiêu cực của hoạt động du lịch. Tuy nhiên, tại những khu vực như Cồn Hô, các thách thức từ biến đổi khí hậu như ngập mặn và sạt lở đất đặt ra yêu cầu cấp bách về các biện pháp kỹ thuật và chính sách hỗ trợ cộng đồng trong việc thích ứng và quản lý bền vững. Khía cạnh xã hội trong luận án được phân tích thông qua vai trò trung tâm của cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, nâng cao chất lượng sống và tăng cường sự gắn kết xã hội. Đặc biệt, phụ nữ được công nhận là nhân tố quan trọng trong việc quản lý dịch vụ du lịch và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, thách thức lớn nằm ở việc duy trì sự tham gia của cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, trong các hoạt động du lịch. 
Trong nghiên cứu này, mô hình phát triển du lịch tại Cồn Chim và Cồn Hô đã thể hiện sự ứng dụng thành công lý thuyết phát triển bền vững vào thực tiễn, dựa trên sự tham gia của cộng đồng và thúc đẩy tính tự chủ. Sự khác biệt trong cách tiếp cận giữa du lịch cộng đồng dựa vào cộng đồng (CBT - Community-Based Tourism) và du lịch cộng đồng tự thân (CDT - Community-Driven Tourism) đã làm rõ những bước tiến mới trong việc trao quyền và phát huy sáng kiến cộng đồng, tạo nên mô hình phát triển bền vững với đặc thù riêng. Mô hình tại Cồn Chim, Cồn Hô được triển khai trên quy mô lớn với sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên: nhà nước, đơn vị tư vấn, doanh nghiệp và cộng đồng. Nhà nước đóng vai trò chủ chốt trong việc thiết lập chính sách và cung cấp nền tảng pháp lý vững chắc, đồng thời các tổ chức tư vấn và doanh nghiệp tham gia hỗ trợ đào tạo và hướng dẫn cộng đồng. Chính sự phối hợp này đã giúp các hộ gia đình tận dụng tối đa nguồn lực sẵn có, biến du lịch không chỉ thành công cụ tạo sinh kế mà còn là cách bảo vệ và phát triển không gian sống của họ trước các tác động từ môi trường. Tuy nhiên, các mô hình này không tránh khỏi thách thức. Tại Cồn Chim, việc phân bổ lợi ích không đồng đều và sự tập trung quyền lực trong một số nhóm lợi ích đã dẫn đến nguy cơ xung đột trong cộng đồng. Tại Cồn Hô, các nguy cơ môi trường, đặc biệt là từ các hoạt động khai thác tài nguyên du lịch không bền vững. Mô hình du lịch cộng đồng tại Cồn Chim và Cồn Hô không chỉ là bài học thành công mà còn là nền tảng để phát triển du lịch bền vững của Trà Vinh nói riêng và Đồng bằng sông Cửu Long tại Việt Nam nói chung.
3. Các ứng dụng/ khả năng ứng dụng trong thực tiễn hoặc những vấn đề cần còn bỏ ngỏ cần tiếp tục nghiên cứu
Nghiên cứu này góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận và thực tiễn trong việc nghiên cứu tính bền vững của mô hình du lịch cộng đồng nông thôn. Đồng thời, nghiên cứu cung cấp sự đối chiếu so sánh giữa cách thức vận hành của mô hình du lịch cộng đồng theo hướng "community-driven tourism" và "community-based tourism", từ đó đánh giá mức độ bền vững theo các lý thuyết nghiên cứu về bền vững trong du lịch. Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở tham khảo quan trọng cho các nhà hoạch định chính sách và chuyên gia tư vấn phát triển trong việc tư vấn cách thức vận hành và các nguyên tắc cần thiết để xây dựng mô hình du lịch cộng đồng bền vững. Luận án cũng có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các bộ môn và chuyên ngành như dân tộc học, nhân học, nhân học phát triển và nhân học du lịch, góp phần vào việc giảng dạy, nghiên cứu khoa học
Luận án gặp hạn chế về quy mô nghiên cứu nhỏ, chủ yếu tiếp cận từ góc độ cộng đồng chủ nhà. Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể nhìn dưới góc du khách, các yếu tố thị trường, và mối quan hệ giữa các bên liên quan. Dịch COVID-19 gây gián đoạn phương pháp phỏng vấn sâu, hạn chế khả năng tiếp cận trực tiếp và quan sát thực địa. Để khắc phục, phương pháp điền dã số (digital ethnography) được đề xuất, sử dụng các nền tảng trực tuyến để nghiên cứu tương tác và hoạt động của cộng đồng, tạo ra "vốn xã hội" thu hút và duy trì sự gắn kết với du khách. Bên cạnh đó, luận án chủ yếu phân tích dưới góc độ chính sách, dựa trên các quyết định và nghị quyết của các cơ quan nhà nước, nhưng chưa đi sâu vào việc phân tích các yếu tố diễn ngôn và quyền lực của nhà nước trong việc định hình và điều chỉnh các hoạt động du lịch cộng đồng. Việc phân tích sâu hơn các yếu tố diễn ngôn và quyền lực của nhà nước, cùng với việc mở rộng đối tượng nghiên cứu, sẽ giúp làm vững chắc hơn luận cứ của các nghiên cứu tiếp theo.