Tác động của di cư đến đời sống nông hộ tại tỉnh Bến Tre trong bối cảnh biến đổi môi trường - NCS. Trần Thị Đoan Trinh

Tên luận án: Tác động của di cư đến đời sống nông hộ tại tỉnh Bến Tre trong bối cảnh biến đổi môi trường
Chuyên ngành: Quản lý Tài nguyên và Môi trường
Mã số: 9850101
Họ và tên nghiên cứu sinh: Trần Thị Đoan Trinh
Người hướng dẫn khoa học: TS.GVC Phạm Gia Trân, PGS.TS Ngô Thị Thu Trang
Tên cơ sở đào tạo: Trường ĐH KHXN&NV, ĐHQG-HCM
+ Tóm tắt nội dung luận án
Tại ba huyện ven biển của tỉnh Bến Tre (Bình Đại, Ba Tri và Thạnh Phú), biến đổi môi trường tự nhiên (hạn hán, xâm nhập mặn, sạt lở) và những biến đổi môi trường kinh tế - xã hội (thất nghiệp, thiếu việc làm, giá thuê nhân công và giá vật tư nông nghiệp không ngừng tăng lên, thị trường nông sản biến động, dịch bệnh,…) đã có những tác động trực tiếp và gián tiếp lên hoạt động sản xuất nông nghiệp và đời sống của nông hộ. Một trong những giải pháp mà nông hộ thực hiện nhằm thích ứng với những biến động này chính là di cư. Trong các nguyên nhân di cư của nông hộ, lí do kinh tế vẫn là nguyên nhân lớn nhất thúc đẩy người di cư tìm kiếm cơ hội việc làm và phát triển bản thân tại vùng đất mới, tuy nhiên, các kết quả của luận án cũng cho thấy rằng yếu tố biến đổi môi trường cũng đã đóng góp trực tiếp và gián tiếp trong quyết định rời đi của các thành viên trong nông hộ. Hoạt động di cư của các thành viên trong nông hộ đã đem lại nhiều tác động tích cực cho nông hộ thông qua lợi ích của tiền gửi và tài sản gửi về (mục đích dùng để trả nợ, tăng vốn đầu tư cho sản xuất, mua sắm cơ sở vật chất cho sản xuất và tiêu dùng, có tiền tiết kiệm, giảm gánh nặng học phí và phí khám chữa bệnh,…) và lợi ích về mặt tinh thần (sự an tâm về việc người di cư có cuộc sống ổn định, có nơi ở an toàn, có tương lai tốt đẹp,…). Ngoài ra, các tác động theo hướng tiêu cực lên nông hộ ở lại chính là sự bất an về tương lai và nghề nghiệp, gia đình vẫn còn lo lắng về tiền bạc,… Tuy nhiên theo hộ gia đình, phần lợi ích mà hộ nhận được đã và sẽ nhiều hơn những chi phí mà hộ bỏ ra khi gia đình có thành viên di cư. Bên cạnh đó, di cư chính là một trong những chiến lược thích ứng hợp lý của họ trong bối cảnh biến đổi môi trường vì hiệu quả lâu dài cho bản thân người di cư và người ở lại, đó chính là chiến lược đa dạng hóa sinh kế, người ở lại tiếp tục duy trì nghề nông, trong khi người di cư phát triển các ngành nghề phi nông nghiệp tại nơi đến. Vì vậy, nhằm tạo cơ sở tận dụng những lợi ích mà di cư mang lại, luận án gợi ý một số kiến nghị cho nhóm đối tượng là địa phương nơi đi và hộ gia đình có người di cư.  
+ Những kết quả của luận án
1. Tại địa bàn nghiên cứu, di cư xuất phát từ sự kết hợp của nhiều yếu tố, trong đó có tác động cụ thể đến từ biến đổi môi trường.
2. Mô hình lực hút – lực đẩy và mô hình động lực di cư đã giúp làm rõ nguyên nhân, động cơ và lựa chọn chiến lược của nông hộ trong quyết định di cư. Biến đổi môi trường đóng vai trò như một yếu tố gián tiếp thúc đẩy quá trình này, thông qua ảnh hưởng tiêu cực đến sinh kế nông nghiệp và cảm nhận bất ổn tại nơi ở.
3. Di cư được xem như một chiến lược sinh kế của hộ gia đình trong cả ngắn và dài hạn. Người dân lựa chọn di cư để giải quyết khó khăn kinh tế trước mắt, đồng thời hướng tới tương lai ổn định hơn cho bản thân và gia đình.
4. Tác động của di cư đối với nông hộ ở lại được nhận diện trên cả ba khía cạnh: kinh tế, vật chất và tinh thần. Nhiều hộ cho biết việc có người thân di cư giúp gia tăng thu nhập, tiết kiệm, đầu tư sản xuất, đồng thời mang lại sự yên tâm, hy vọng vào tương lai.
5. Lợi ích phi kinh tế từ di cư như nâng cao đời sống tinh thần, danh tiếng gia đình, và sự chuẩn bị cho rủi ro (thiên tai, khủng hoảng) cũng được ghi nhận là yếu tố tích cực đáng kể.
6. Người di cư có xu hướng ổn định tại nơi đến, với tỷ lệ tạm trú dài hạn và hộ khẩu thường trú tăng theo số năm di cư, phản ánh việc di cư không chỉ là biện pháp tạm thời mà còn là con đường chuyển đổi sinh kế lâu dài.
7. Về quản lý, di cư tự do được xem như một hình thức thích ứng trong bối cảnh biến đổi môi trường. Tuy nhiên, nó cũng kéo theo những hệ lụy xã hội như biến đổi cấu trúc dân số, mất cân đối lao động địa phương và những vấn đề chính sách chưa được giải quyết đồng bộ giữa nơi đi và nơi đến.
+ Các ứng dụng/ khả năng ứng dụng trong thực tiễn hoặc những vấn đề còn bỏ ngỏ cần tiếp tục nghiên cứu: 
- Ứng dụng trong thực tiễn: Luận án cung cấp một điển cứu cụ thể tại địa bàn ven biển tỉnh Bến Tre – nơi chịu tác động rõ rệt của biến đổi môi trường, bổ sung thêm dữ liệu thực tiễn và bài học kinh nghiệm cho chủ đề di cư và thích ứng.
- Những vấn đề còn bỏ ngỏ cần tiếp tục nghiên cứu: Chưa làm rõ mức độ ảnh hưởng riêng biệt của biến đổi môi trường trong quyết định di cư, do nhiều nguyên nhân chồng lấn trong thực tiễn di cư; phân tích nhận thức của nông hộ về tác động của biến đổi môi trường còn khái quát, cần chi tiết hóa theo nhóm và tiêu chí cụ thể hơn để tăng độ sâu phân tích; chưa khảo sát trực tiếp nhóm người di cư, dẫn đến thiếu góc nhìn hai chiều về tác động (người đi – người ở lại); chiến lược sinh kế thông qua di cư chưa có bộ chỉ số cụ thể để đánh giá mức độ hiệu quả và sự bền vững theo thời gian.