Thơ văn chữ Hán về đề tài Phật giáo của các nhà nho thời Lê - Nguyễn: diện mạo và thành tựu - NCS. Lê Sỹ Đồng

Tên luận án: Thơ văn chữ Hán về đề tài Phật giáo của các nhà nho thời Lê - Nguyễn: diện mạo và thành tựu
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 9220121
Nghiên cứu sinh: Lê Sỹ Đồng
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Công Lý
Tên cơ sở đào tạo: Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG-HCM
Tóm tắt
Với đối tượng nghiên cứu của luận án là diện mạo, nội dung và nghệ thuật thơ văn chữ Hán về đề tài Phật giáo của các nhà nho thời Lê - Nguyễn, theo đó, luận án sẽ vận dụng đồng thời các phương pháp nghiên cứu khác nhau theo từng cấp độ:  Nhóm phương pháp chuyên ngành: Văn học sử, Thi pháp học, Loại hình, và Văn bản học; Nhóm phương pháp liên ngành: Tôn giáo học, Triết học và Văn hóa học; - Nhóm phương pháp bổ trợ: Sưu tầm, phân loại, thống kê, phân tích, so sánh, tổng hợp.
Luận án sẽ tìm hiểu các nội dung cơ bản về bối cảnh xã hội thời Lê - Nguyễn để làm rõ những yếu tố tác động đến nội dung, tư tưởng trong các tác phẩm văn học. Từ đó, luận án sẽ khảo sát và khái quát diện mạo về tác giả, thể loại, đề tài Phật giáo; đồng thời làm rõ những giá trị về nội dung và nghệ thuật của thể tài này.
Những kết quả chính
Việc nghiên cứu liên quan đến đề tài vẫn chưa có một trình nghiên cứu chuyên biệt về đối tượng nghiên cứu luận án của chúng tôi. Do vậy, kết quả nghiên cứu của luận án đã góp phần nhìn nhận một cách sâu sắc, cụ thể hơn về thơ chữ Hán của các nhà nho viết về đề tài Phật giáo.
Về số lượng tác giả, có đủ các tầng lớp nhà nho: vua, chúa, nho quan nho sinh (chưa kể các nhà nho là các tác giả khuyết danh ở một số văn bia).  Bên cạnh sự phân hóa về số lượng, giai tầng tác giả, thì sự phân hóa về số lượng tác giả gắn với thể loại sáng tác cũng là điểm nhấn về diện mạo tác giả ở giai đoạn này.  
Các nhà nho khi viết về Phật giáo có tâm thế khá khách quan, chủ động. Cụ thể, khi tiếp nhận hình thức cũng như nội dung Phật giáo, họ thường tìm đến những ý nghĩa uyên áo mà Phật giáo an dân giúp nước với những sự tốt đẹp trong điều chỉnh hành vi đạo đức, và hình thành nhân cách của con người theo tiêu chuẩn chung của thời đại.
Về quan niệm của nhà nho với Phật giáo: Các nhà nho không chỉ dừng lại ở việc mộ Phật, ủng hộ việc đưa Phật giáo vào Nho giáo mà còn giải thích kinh Phật dựa trên kiến văn Nho giáo, cùng lối ứng xử khá hài hòa là dung thông Nho - Phật. Bên cạnh đó, thái độ của các nhà nho với Phật giáo cũng chia thành hai khuynh hướng: thiêng hóa hoặc giải thiêng Phật giáo.  
Về giá trị nghệ thuật, ta thấy đóng góp lớn nhất của thơ văn chữ Hán viết về đề tài Phật giáo giai đoạn này chính là phản ánh được sự ảnh hưởng của tinh thần Phật giáo đến hoạt động sáng tạo nghệ thuật. Ở các thi phẩm, ta thấy ngôn ngữ gắn liền với sự chân thật, giản dị hết sức tự nhiên. Ở văn luận thuyết và văn bia, ta lại thấy sự linh hoạt, mang tinh thần khai phóng của nhà Phật. Ở sự giao thoa, và tiếp biến văn học Phật giáo, thơ là sự vận dụng các thể loại kệ pha vào các thể thơ cổ thể và cận thể. Cùng với đó, truyện ký cũng phản ánh những yếu tố Phật giáo cũng như những sự hỗn dung thể loại trong các tác phẩm. Một điều đặc biệt, là trong các tác phẩm chữ Hán viết về đề tài Phật giáo, các tác giả đã sử dụng khá nhiều những từ ngữ, điển cố, hình tượng thoát thai từ văn hóa Phật giáo.  
Các ứng dụng/ khả năng ứng dụng trong thực tiễn hoặc những vấn đề còn bỏ ngỏ cần tiếp tục nghiên cứu
Khả năng ứng dụng trong thực tiễn
Với việc khảo sát năm thế kỷ văn học (thế kỷ XV đến cuối thế kỷ XIX) về thơ chữ Hán viết về đề tài Phật giáo của các nhà nho, cùng với những hướng tiếp cận liên ngành và chuyên ngành để đánh giá, phân loại loại hình tác giả, thể loại và các chủ đề sáng tác; khám phá những giá trị về nội dung và nghệ thuật của thể tài Phật giáo thời Lê - Nguyễn với những nét riêng như thái độ, tư tưởng, quan niệm của nhà nho; cũng như những sự sáng tạo của các  nhà nho về hình thức nghệ thuật thì kết quả nghiên cứu của luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong việc nghiên cứu, tìm hiểu, giảng dạy về Văn học Phật giáo.
Những vấn đề còn bỏ ngỏ cần tiếp tục nghiên cứu
Trong giới hạn về phạm vi nghiên cứu, luận án còn bỏ ngỏ việc so sánh diễn trình văn học viết về Phật giáo Việt Nam so với các nước trong khu vực như Trung Quốc, Nhật Bản, hay Hàn Quốc.
Bên cạnh đó, luận án cũng gợi ra những đề tài nghiên cứu tiếp theo như: So sánh thơ văn chữ Hán của nhà nho với thơ văn chữ Hán của các thiền sư; So sánh luận thuyết tôn giáo với luận thuyết thế tục thời trung đại; So sánh Phật giáo dân gian trong truyện ký với truyện thơ Nôm,…
Tóm lại, thơ văn chữ Hán viết về đề tài Phật giáo của các nhà nho thời Lê - Nguyễn đã góp phần không nho vào việc nhìn nhận rõ hơn về đội ngũ sáng tác, thái độ, tư tưởng, tinh thần của các nhà nho với Phật giáo, cũng như với hoàn cảnh xã hội đương thời. Đồng thời, mảng sáng tác này cũng đem đến một diện mạo mới về nghệ thuật diễn đạt trong thơ văn Việt Nam thời trung đại.