Biến đổi khí hậu (BĐKH) đã và đang trở thành một trong những thách thức lớn nhất của thế kỷ 21, gây ra nhiều hệ lụy cho môi trường, kinh tế và xã hội trên toàn thế giới. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề từ BĐKH, đặc biệt là các khu vực nông nghiệp trọng điểm như Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) và khu vực đô thị hóa nhanh như TP.HCM. Trước thực trạng này, sự hợp tác giữa các địa phương, doanh nghiệp, và các cơ sở nghiên cứu khoa học đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc xây dựng và triển khai các giải pháp ứng phó hiệu quả, bền vững.
Đại học Quốc gia TP.HCM (ĐHQG-HCM), cụ thể là Viện Môi trường và Tài nguyên (Viện MT&TN), đã tích cực tham gia vào quá trình này, trở thành cầu nối quan trọng giữa nghiên cứu khoa học và ứng dụng thực tiễn. Với các hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển và chuyển giao công nghệ (trong lĩnh vực môi trường và tài nguyên), Viện đã giúp nhiều địa phương xây dựng các chiến lược dài hạn để ứng phó với các tác động của BĐKH, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững.
Hợp tác với TP.HCM trong việc kiểm soát ngập lụt và quản lý môi trường
Năm 2019, Viện MT&TN bắt đầu hợp tác với Sở Xây dựng TP.HCM nhằm cải tạo, nâng cấp hệ thống thoát nước và đề xuất các giải pháp lưu trữ nước mưa bền vững. Dự án này nhằm giảm thiểu tình trạng ngập lụt nghiêm trọng mà TP.HCM đang phải đối mặt. Dự án hoàn tất vào năm 2023, đã giúp cải thiện rõ rệt hệ thống thoát nước, nâng cao khả năng ứng phó với các hiện tượng thời tiết cực đoan như triều cường và mưa lớn, từ đó bảo vệ cơ sở hạ tầng đô thị và giảm thiểu thiệt hại do ngập lụt gây ra.
Trong năm 2022, Viện MT&TN đã hợp tác với Tổ chức Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) để triển khai dự án thiết kế hệ thống báo cáo carbon, giúp theo dõi và giảm thiểu lượng khí thải trong các ngành công nghiệp tại TP.HCM. Dự án này đã hỗ trợ thành phố trong việc thực hiện các cam kết tại Hội nghị COP26 về việc đạt mức phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng và các doanh nghiệp về tầm quan trọng của việc giảm thiểu khí thải nhà kính.
Năm 2023, nhóm chuyên gia thuộc Trung tâm nghiên cứu ONKK và BĐKH – Viện MT&TN đã được USAID lựa chọn thực hiện dự án "Xây dựng kế hoạch hành động cho TP.HCM hướng đến mục tiêu thành phố không phát thải". Dự án này tập trung vào việc xây dựng các kịch bản phát thải cho TP.HCM, bao gồm các kịch bản giảm phát thải và kịch bản Net-zero nhằm đạt được mục tiêu không phát thải vào năm 2050.
Nhóm nghiên cứu đã tiến hành đánh giá nhu cầu năng lượng và xây dựng các kịch bản cụ thể, bao gồm:
- Kịch bản BAU (Business As Usual): mô phỏng mức phát thải nếu thành phố không áp dụng các biện pháp giảm thiểu.
- Kịch bản giảm nhẹ phát thải carbon: hướng đến giảm thiểu đáng kể mức phát thải thông qua việc chuyển đổi năng lượng và các biện pháp sử dụng năng lượng hiệu quả.
- Kịch bản Net-zero: mục tiêu giảm lượng khí thải CO2 đến mức tối thiểu, đưa TP.HCM vào danh sách các thành phố tiên phong trên toàn cầu hướng đến phát thải ròng bằng không.
Theo nghiên cứu, nếu thực hiện theo kịch bản Net-zero, TP.HCM có khả năng giảm tới 72,4% lượng CO2 vào năm 2050. Kết quả của dự án này đã cung cấp những cơ sở khoa học quan trọng để thành phố có thể lập chiến lược dài hạn, không chỉ góp phần vào nỗ lực chung của Việt Nam trong việc thực hiện các cam kết tại COP26, mà còn giúp TP.HCM trở thành một đô thị tiên tiến và bền vững hơn.
Dự án hợp tác tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL)
ĐBSCL là một trong những khu vực chịu tác động nặng nề nhất của BĐKH, đặc biệt là các vấn đề về hạn hán, xâm nhập mặn, và ngập lụt. Viện MT&TN đã thực hiện nhiều dự án hợp tác với các tỉnh thuộc ĐBSCL nhằm giúp các địa phương xây dựng các chiến lược phát triển bền vững.
Giai đoạn 2018-2021, Viện đã phối hợp với thành phố Cần Thơ, một trong những địa phương điển hình trong việc đối mặt với BĐKH, để thực hiện dự án "Xây dựng và cập nhật kế hoạch hành động ứng phó với BĐKH giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến năm 2050". Dự án này đã đề xuất 72 chương trình và dự án cụ thể nhằm giúp thành phố Cần Thơ giảm thiểu các tác động của BĐKH trong dài hạn, đặc biệt là trong các lĩnh vực quan trọng như quản lý tài nguyên nước, phát triển nông nghiệp bền vững, và bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên.
Tại tỉnh Bến Tre, Viện đã thực hiện nghiên cứu về giải pháp sản xuất nông nghiệp thích ứng với hạn mặn, đặc biệt là các mô hình canh tác thông minh nhằm đối phó với tình trạng xâm nhập mặn ngày càng gia tăng. Nghiên cứu này đã cung cấp cho nông dân những chiến lược canh tác hiệu quả hơn, giúp họ chuyển đổi cây trồng và kỹ thuật sản xuất phù hợp với tình hình BĐKH, từ đó duy trì được năng suất và thu nhập.
Tại tỉnh Tiền Giang, Viện đã triển khai nghiên cứu giải pháp tổng hợp nhằm quản lý bền vững nguồn nước lưu vực kênh Năng, giúp địa phương nâng cao năng lực quản lý nguồn nước. Kết quả từ nghiên cứu đã hỗ trợ chính quyền địa phương trong việc xây dựng các chính sách và giải pháp quản lý nước sạch, đảm bảo nguồn cung cấp nước ngọt ổn định cho sinh hoạt và sản xuất, ngay cả trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt.
Tháng 03/2023, Viện triển khai đề tài nghiên cứu về nghiên cứu đề xuất mô hình sinh kế bền vững theo định hướng kinh tế tuần hoàn nhằm thích ứng với các điều kiện tự nhiên bất lợi (mặn, phèn, BĐKH) cho người dân nông thôn trên địa bàn tỉnh Cà Mau. Dự kiến đến tháng 09/2024, nhóm nghiên cứu sẽ hoàn thành đề tài và ứng dụng mô hình thử nghiệm.
Tỉnh An Giang là một trong những đối tác chiến lược của Viện với các đề tài/nhiệm vụ thường niên và dài hạn. Một trong số đó có thể kể đến là đề tài về nghiên cứu xây dựng mô hình kinh tế xanh/sinh kế bền vững gắn với sinh thái môi trường tại các khu/cụm dân cư nông thôn tại An Giang trong điều kiện ứng phó với BĐKH, thực hiện từ tháng 12/2018 đến tháng 12/2019.
Những thành tựu từ quá trình hợp tác giữa Viện MT&TN và các địa phương đã mang lại nhiều kết quả quan trọng trong việc ứng phó với BĐKH, bảo vệ tài nguyên nước, và phát triển bền vững. Các dự án hợp tác đã không chỉ giúp nâng cao năng lực của các địa phương trong việc quản lý và bảo vệ môi trường, mà còn thúc đẩy sự phát triển của các mô hình kinh tế mới, bền vững và thân thiện với môi trường.
Viện MT&TN, thông qua các hoạt động nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực môi trường và tài nguyên, đã khẳng định vai trò của mình trong việc hỗ trợ các địa phương ứng phó với các thách thức của BĐKH. Những thành quả từ sự hợp tác này không chỉ có giá trị trong việc bảo vệ môi trường mà còn đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của Việt Nam.
Bài và ảnh: Trần Thị Yến Nhi, Viện Môi trường và Tài nguyên
Hãy là người bình luận đầu tiên