Thích ứng sinh kế nông nghiệp của nông hộ người Việt tỉnh Bến Tre dưới tác động xâm nhập mặn - NCS. Huỳnh Thị Thúy Diễm

Tên luận án: Thích ứng sinh kế nông nghiệp của nông hộ người Việt tỉnh Bến Tre dưới tác động xâm nhập mặn
Chuyên ngành: Dân tộc học 
Mã số: 9310310
Họ và tên nghiên cứu sinh: Huỳnh Thị Thúy Diễm
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Ngô Văn Lệ, TS. Đặng Thị Kim Oanh 
Tên cơ sở đào tạo: Trường Đại học KHXH&NV – ĐHQG-HCM
1. Tóm tắt nội dung luận án
Luận án tiến sĩ chuyên ngành dân tộc học được thực hiện bởi Huỳnh Thị Thú Diễm tập trung nghiên cứu về thích ứng sinh kế nông nghiệp của nông hộ người Việt tại tỉnh Bến Tre dưới tác động của hiện tượng xâm nhập mặn. Đây là một vấn đề cấp thiết trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang diễn ra mạnh mẽ tại khu vực đồng bằng sông Cửu Long, nơi mà hiện tượng xâm nhập mặn đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống sinh hoạt và hoạt động sinh kế của người dân.
Nghiên cứu xuất phát từ thực tế rằng hiện tượng xâm nhập mặn đang diễn ra ngày càng gay gắt và phức tạp ở đồng bằng sông Cửu Long, gây tác động trực tiếp đến đời sống sinh hoạt và hoạt động sinh kế của người dân. Mức độ chịu tác động phụ thuộc vào sự chuẩn bị và khả năng thích ứng của người nông dân. Tuy nhiên, việc mô tả dân tộc học về đời sống sinh kế, nhận diện và đánh giá hành vi kinh tế của người nông dân trong bối cảnh xâm nhập mặn, cũng như phân tích những yếu tố xã hội tác động đến hành vi thích ứng sinh kế của hộ nông dân vẫn chưa được làm rõ, và đây chính là những vấn mà luận án mong muốn làm sáng tỏ thêm.
Luận án được cấu trúc thành ba chương chính:
Chương 1: Cơ sở lý luận và tổng quan về địa bàn nghiên cứu
Chương này tập trung làm rõ các khái niệm quan trọng của luận án như nông dân – nông hộ, sinh kế, thích ứng sinh kế, sinh kế nông nghiệp, xâm nhập mặn. Đồng thời, chương này thảo luận những lý thuyết liên quan tới luận án, hướng tiếp cận luận án và khái quát về địa bàn nghiên cứu.
Chương 2: Thực trạng xâm nhập mặn và thích ứng sinh kế nông nghiệp của nông hộ
Chương này khái quát tình hình xâm nhập mặn và tác động của xâm nhập mặn đến sinh kế nông hộ. Đồng thời, phân tích và làm rõ quá trình thích ứng sinh kế của nông hộ trong bối cảnh xâm nhập mặn, bao gồm thích ứng khẩn cấp và thích ứng chiến lược. 
Chương 3: Các yếu tố tác động đến thích ứng sinh kế nông nghiệp của nông hộ
Chương này phân tích các yếu tố tác động đến những hành vi kinh tế của người nông dân theo hướng thích ứng với xâm nhập mặn. 
2. Những kết quả của luận án
Đặc điểm xâm nhập mặn tại Bến Tre:
- Xâm nhập mặn diễn ra ngày càng phức tạp, đặc biệt trong mùa khô từ tháng 3 đến tháng 5 hàng năm, khi nước biển xâm nhập sâu vào nội địa
- Các vùng gần biển chịu tác động nặng nề hơn, dẫn đến sự giảm sút diện tích trồng lúa, cây ăn trái và các loại cây khác
- Đặc biệt gây hại cho những cây trồng có giá trị kinh tế cao nhưng nhảy cảm với mặn như cây ăn trái, cây cảnh, cây giống,….
Tác động đến sinh kế nông hộ:
- Hoạt động nông nghiệp phụ thuộc nhiều vào nguồn nước ngọt từ các cù lao sông bị ảnh hưởng nghiêm trọng
- Nông hộ phải đối mặt với thiệt hại lớn, buộc phải liên tục cải thiện khả năng phục hồi sau mặn và khả năng thích ứng của sinh kế
Các hình thức thích ứng sinh kế của nông hộ
- Thích ứng khẩn cấp:
+ Các biện pháp ứng phó tức thời khi xảy ra xâm nhập mặn
+ Tập trung vào việc giảm thiểu thiệt hại ngay lập tức
- Thích ứng chiến lược:
+ Các giải pháp dài hạn để đối phó với xâm nhập mặn
+ Bao gồm chuyển đổi sang các loại cây trồng có khả năng chịu mặn tốt hơn
Các yếu tố tác động đến quá trình thích ứng
- Diễn ngôn của chính quyền địa phương:
+ Có tác động quan trọng đến nhận thức và hành vi của nông hộ về xâm nhập mặn
+ Tồn tại khoảng cách giữa diễn ngôn chính thức và thực tiễn tiếp cận của người dân do sự phụ thuộc quá mức vào các giải pháp công trình và thiếu đi sự chủ động trong việc xây dựng chiến lược sinh kế lâu dài
-  Tri thức bản địa:
+ Đóng vai trò quan trọng trong quá trình thích ứng
+ Kinh nghiệm tích lũy qua nhiều thế hệ đã giúp người dân nhận biết, dự đoán và ứng phó với những thay đổi của môi trường, đưa ra các quyết định sản xuất phù hợp với điều kiện cụ thể
-  Tính duy lý trong hành vi kinh tế:
+ Người nông dân luôn cân nhắc giữa lợi ích kinh tế và rủi ro khi đưa ra quyết định liên quan đến sản xuất và sinh kế, thể hiện tính duy lý trong hành vi kinh tế của họ
3. Những đóng góp mới của luận án
Về mặt lý luận:
- Cung cấp những bằng chứng khoa học cụ thể về hành vi kinh tế của người nông dân trong bối cảnh biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn
- Làm phong phú thêm hệ thống lý thuyết về tư duy và hành vi của người nông dân
- Mở ra hướng tiếp cận mới và tạo cơ sở ban đầu cho các nghiên cứu liên quan
Về mặt thực tiễn:
- Phác họa bức tranh toàn cảnh về quá trình thích ứng sinh kế của người dân Bến Tre dưới tác động của xâm nhập mặn
- Cung cấp thông tin hữu ích cho việch hoạch định chính sách và xây dựng các chương trình hỗ trợ phù hợp
- Có thể được sử dụng để cải thiện hiệu quả của các chính sách hiện hành, đảm bảo tính công bằng và bền vững trong việc phân bổ nguồn lực
4. Các ứng dụng/ khả năng ứng dụng trong thực tiễn hoặc những vấn đề còn bỏ ngỏ cần tiếp tục nghiên cứu:
Các ứng dụng/khả năng ứng dụng trong thực tiễn.
Đóng góp cho việc hoạch định chính sách
- Phân tích sự kết hợp tri thức khoa học, tri thức bản địa trong quá trình thích ứng
- Góp phần nâng cao nhận thức và hiểu biết của cộng đồng, các bên liên quan
- Cung cấp thông tin cho các nhà hoạch định chính sách trong quá trình xây dựng chương trình, dự án thích ứng
Khả năng nhân rộng và áp dụng
- Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng trong các địa phương, các vùng chịu tác động của biến đổi khí hậu, đặc biệt là xâm nhập mặn
- Góp phần xây dựng lý thuyết và thực tiễn về thích ứng dựa vào cộng đồng
Ứng dụng trong cải thiện chính sách hiện hành
- Cải thiện hiệu quả của các chính sách hiện hành, đảm bảo tính công bằng và bền vững trong việc phân bổ nguồn lực
- Nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc thích ứng với biến đổi khí hậu
Những vấn đề còn bỏ ngỏ cần tiếp tục nghiên cứu
Về phạm vi nghiên cứu: Luận án tập trung vào ba xã của tỉnh Bến Tre, do đó có thể chưa phản ánh đầy đủ sự đa dạng trong quá trình thích ứng sinh kế của người dân ở các vùng khác nhau trong tỉnh
Về thời gian nghiên cứu: Nghiên cứu chủ yếu tập trung vào các đợt hạn mặn cụ thể, chưa theo dõi được quá trình thích ứng sinh kế trong dài hạn
Về những "khoảng trống" nghiên cứu: Các nghiên cứu đã để lại nhiều "khoảng trống", đặc biệt những yếu tố xã hội tác động đến hành vi cố gắng giữ lại loại hình sinh kế truyền thống của gia đình và địa phương hay chuyển đổi sang một loại hình sinh kế phù hợp với môi trường tự nhiên.