Chính sách châu Á – Thái Bình Dương của Mỹ dưới thời Tổng thống Barack Obama (2009 – 2017) - NCS. Nguyễn Đăng Khoa

Tên luận án: Chính sách châu Á – Thái Bình Dương của Mỹ dưới thời Tổng thống Barack Obama (2009 – 2017)
Chuyên ngành: Lịch sử Thế giới
Mã số: 9229011
Họ và tên nghiên cứu sinh: Nguyễn Đăng Khoa
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Ngọc Dung
Tên cơ sở đào tạo: Trường Đại học KHXH&NV (Đại học Quốc gia TP. HCM)
1. Tóm tắt nội dung luận án
Trên cơ sở kế thừa những công trình nghiên cứu có liên quan của các học giả trong và ngoài nước cũng như nguồn tư liệu phong phú và tin cậy, đồng thời dựa trên những phương pháp liên cứu chuyên ngành sử học, quan hệ quốc tế và phương pháp liên ngành, luận án đã trình bày một cách khoa học, hệ thống và toàn diện về Chính sách châu Á – Thái Bình Dương của Mỹ dưới thời Tổng thống Barack Obama (2009 – 2017), cụ thể về mặt nội dung bao gồm: (1)    Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quá trình hoạch định chính sách châu Á – Thái Bình Dương của chính quyền Tổng thống Barack Obama; (2) Phân tích mục tiêu, nội dung cơ bản và thực tiễn triển khai chính sách trên các lĩnh vực: chính trị - ngoại giao, kinh tế, an ninh – quân sự và dân chủ - nhân quyền – các vấn đề toàn cầu và ngoại giao công chúng; và (3) Đánh giá kết quả của chính sách, tác động của chính sách đối với lợi ích quốc gia của Mỹ cũng như đối với các nước trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương.
2. Những kết quả của luận án
(1) Trình bày đầy đủ cơ sở lý luận và thực tiễn quá trình hoạch định chính sách châu Á – Thái Bình Dương của chính quyền Tổng thống Barack Obama. Có hai nhân tố để định hình nên chính sách châu Á – Thái Bình Dương của Mỹ dưới thời Obama: một là bối cảnh thế giới, tình hình khu vực trong thế kỷ XXI và hai là các yếu tố từ bên trong nước Mỹ. Bối cảnh thế giới có thể kể đến như: tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế tài chính đến nước Mỹ, sự suy giảm ảnh hưởng của Mỹ ở châu Á – Thái Bình Dương trong thập niên đầu thế kỷ XXI và sự trỗi dậy của Trung Quốc. Bên cạnh đó, yếu tố của Đảng phái, tính cá nhân của Tổng thống Obama và các thành viên trong nội các (Ngoại trưởng, Bộ trưởng Quốc phòng, Cố vấn An ninh Quốc gia) cũng là cơ sở để chính quyền của Ông hoạch định nên chính sách của Mỹ ở khu vực. Nói rõ hơn, tác động của góc nhìn Chủ nghĩa Tự do của Đảng Dân chủ, Thuyết đa phương và Học thuyết Obama với hai thành tố là "Sức mạnh thông minh" và "Thế kỷ Thái Bình Dương" đã trở thành kim chỉ nam cho sự ra đời của Chính sách "Xoay trục" (Pivot Policy). Dựa trên phương pháp lịch sử, NCS cũng đã khái quát được toàn bộ chính sách châu Á – Thái Bình Dương của Mỹ từ sau Chiến tranh lạnh đến trước nhiệm kỳ Obama nhằm bật lên tầm quan trọng của khu vực này đối với lợi ích chiến lược toàn cầu của Washington.
(2) Phân tích mục tiêu, nội dung cơ bản và thực tiễn triển khai chính sách châu Á – Thái Bình Dương trên các lĩnh vực: chính trị - ngoại giao, kinh tế, an ninh – quân sự và dân chủ - nhân quyền – các vấn đề toàn cầu và ngoại giao công chúng. Dựa trên việc khảo cứu nguồn tài liệu gốc, NCS đã chỉ ra những mục tiêu và nội dung cụ thể mà chính quyền Tổng thống Obama đã đề ra, trong đó nhấn mạnh mục tiêu cao nhất là: duy trì vị thế lãnh đạo, ngăn chặn chủ nghĩa bá quyền khu vực, đồng thời đảm bảo lợi ích quốc gia trên các lĩnh vực ngoại giao, thương mại, quân sự cũng như duy trì một trật tự khu vực theo đúng ý chí của Mỹ. Trên cơ sở đó, NCS đã trình bày một cách có hệ thống thực tiễn triển khai chính sách, trong đó nhấn mạnh vào tính "thông minh" của chính quyền Obama khi phối hợp nhuần nhuyễn giữa hợp tác và răn đe, trong đó yếu tố hợp tác đã được nhấn mạnh để phù hợp với góc nhìn của Chủ nghĩa Tự do trong quan hệ quốc tế.
(3) Đánh giá kết quả của chính sách, tác động của chính sách đối với lợi ích quốc gia của Mỹ cũng như đối với các nước trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Trên cơ sở của việc học tập và nghiên cứu, NCS đã đưa ra những đánh giá về chính sách của Tổng thống Obama trên hai khía cạnh là thành tựu và những điểm hạn chế. Ngoài ra, phản ứng của các nước trong khu vực (bao gồm cả Trung Quốc) và các tác động của chính sách đối với khu vực (tiêu cực lẫn tích cực) cũng được NCS khảo cứu thông qua các số liệu cụ thể. Sự thận trọng của Obama trong việc tiếp cận "trở lại" khu vực, đặc biệt thông con đường tăng cường sự hợp tác song phương và đa phương đã đem lại những tín hiểu tích cực từ phía các nước nhưng cũng tạo nên sự hoài nghi, chỉ trích từ một số cá nhân, tổ chức khi chính quyền Obama còn khá "mềm mỏng" trước sự trỗi dậy của Trung Quốc. Việc đề xướng và triển khai mạnh mẽ "Sáng kiến Vành đai – Con đường" (Belt – Road Initivative) nằm trong chính sách "Giấc mơ Trung Hoa" (Chinese Dream) của chính quyền Bắc Kinh được xem là sự thách thức cho chính sách của Tổng thống Obama vào những năm cuối nhiệm kỳ của ông.
3. Khả năng ứng dụng trong thực tiễn hoặc những vấn đề còn bỏ ngõ cần tiếp tục nghiên cứu
Luận án là một tiếp nối cho các đề tài nghiên cứu chính sách đối ngoại của Mỹ dựa trên cơ sở của các nguồn tư liệu gốc được công bố bởi chính phủ Mỹ, các số liệu từ các tổ chức quốc tế cũng như nguồn tư liệu thứ cấp từ các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Tính đương đại của của luận án cũng góp phần vào việc nắm bắt, hệ thống hóa và nghiên cứu các vấn đề quan hệ quốc tế hiện nay, nhất là khi châu Á – Thái Bình Dương ngày càng có vai trò địa chính trị quan trọng trong mắt các cường quốc trên thế giới. Từ đó, luận án có thể đóng vai trò là nguồn tham khảo cho việc tham vấn chính sách đối ngoại của đất nước nhằm tối đa hóa lợi ích của dân tộc trong bối cảnh Việt Nam đang là nước nằm trong tác động của chính sách châu Á – Thái Bình Dương (hay rộng hơn là Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương) của Mỹ.
Chính sách "trở lại châu Á" (tên gọi khác của chính sách Xoay trục) là một quá trình được khởi xướng bởi Tổng thống Obama trong một bối cảnh mới với sự trỗi dậy của Trung Quốc và được kế thừa đến hiện nay. Do đó, các đánh giá cũng như dự đoán của tác giả chỉ dựa vào quan điểm cá nhân cũng như các nguồn tư liệu hiện có tại thời điểm hiện tại (2022). Việc tiếp tục quan sát chính sách của Tổng thống Mỹ trong nhiệm kỳ 2021 – 2024 và giai đoạn sau đó là cần thiết để có một cái nhìn tổng quan về sự vận động của chính sách khu vực của Mỹ trong thế kỷ XXI. NCS hy vọng kết quả của luận án sẽ làm nền tảng để các học giả tiếp tục tiếp nối nghiên cứu, làm hiện lên một cách đầy đủ và chân thực nhất chính sách đối ngoại Mỹ cũng như cục diện quan hệ quốc tế trong thế kỷ XXI.