Giáo dục là vận mệnh của quốc gia*

LTS: Tại Hội nghị Đoàn Thanh niên - Hội Sinh viên các ĐHQG, ĐH vùng mở rộng năm 2022 được tổ chức tại Hội trường Trần Chí Đáo, Nhà Điều hành ĐHQG-HCM, vào sáng 10/9, PGS.TS Vũ Hải Quân - Giám đốc ĐHQG-HCM, đã có nhiều chia sẻ tâm huyết về vấn đề chuyển đổi số với các đại điểu là lãnh đạo của đoàn viên thanh niên ĐHQG-HCM, ĐHQG Hà Nội, ĐH Thái Nguyên, ĐH Huế và ĐH Đà Nẵng. Website ĐHQG-HCM xin trân trọng giới thiệu và trích đăng nội dung bài phát biểu giá trị này.

Chủ đề của Hội nghị năm nay bàn về chuyển đổi số. Có rất nhiều yêu cầu trong quá trình thực hiện chuyển đổi số nhưng hôm nay thầy muốn đề cập đến một yêu cầu quan trọng, nhất là đối với những người trẻ tuổi như các em: đó là tư duy đổi mới.

Biểu hiện của tư duy lối mòn

Cơ chế quan liêu bao cấp, môi trường làm việc tuyến tính, đơn điệu, ít thay đổi, thiếu tính cạnh tranh, công việc hằng ngày có tính lặp lại là những nhân tố khiến con người tư duy theo lối mòn. Các biểu hiện thường thấy của tư duy lối mòn là không muốn thay đổi, dù biết sự thay đổi có thể mang tới cơ hội mới; dễ dàng từ bỏ, nhất là khi đối diện thách thức, không nỗ lực để vượt qua thách thức, không có tinh thần tự học hỏi để nâng cao trình độ; hay phát biểu những ý kiến không mang tính xây dựng như: việc này không làm được vì chưa có trong quy định hoặc chưa có kinh phí để triển khai…

Thế giới ngày nay đang chứng kiến sự phát triển rất nhanh của các công nghệ đột phá. Đó là sự phát triển với tốc độ theo hàm mũ, thể hiện qua 3 yếu tố: (1) năng lực xử lý của máy tính tăng gấp đôi sau mỗi 18 tháng (Moore); (2) tốc độ truyền thông tin trên cáp quang tăng gấp đôi sau mỗi 9 tháng (Butter); (3) khả năng lưu trữ dữ liệu tăng gấp đôi sau mỗi 13 tháng (Kryder).

Khi các công nghệ đột phá diễn ra nhanh chóng cùng sự cạnh tranh gay gắt, nhiều nghề nghiệp dần bị biến mất hoặc bị robot thay thế, nghề nghiệp mới đang được hình thành. Do đó, để tồn tại và phát triển, tư duy lối mòn tuyến tính cần được thay thế bằng tư duy đổi mới theo hàm mũ.

Nokia bị phá sản vì lãnh đạo của họ tư duy theo lối mòn khi cho rằng chiếc điện thoại chỉ đơn thuần là thiết bị để gửi tin nhắn và giao tiếp. Tư duy lối mòn khiến Kodak bỏ qua cơ hội tiếp cận công nghệ số và rồi thất bại. Tư duy lối mòn cản trở sự phát triển của quốc gia ở nhiều khía cạnh như năng suất lao động thấp, chậm đổi mới sáng tạo, chưa phát huy hết vai trò của khoa học và công nghệ…

Những gợi mở về đổi mới giáo dục đại học

Tư duy đổi mới thường bắt đầu bằng việc đặt câu hỏi. Thành lập năm 1088, Bologna được xem là trường đại học lâu đời nhất thế giới. Cũng từ thời gian đó, nói đến đại học là người ta nói đến những giảng đường cổ kính, những phòng thí nghiệm hiện đại. Tuy nhiên trong bối cảnh chuyển đổi số như hiện nay, chúng ta có thể đặt câu hỏi:

Liệu rằng thời điểm bắt đầu và kết thúc quá trình học đại học của hầu hết sinh viên có nhất thiết phải nằm trong độ tuổi từ 18 đến 22? Liệu rằng thời gian đào tạo có nhất thiết phải liên tục suốt 4 năm học cho tất cả sinh viên hay không? Liệu rằng việc đào tạo có nhất thiết cứ phải theo các chuyên ngành hẹp được phân cấp quản lý theo bộ môn hay không? Liệu rằng chương trình đào tạo có nhất thiết chỉ tập trung trang bị kiến thức chuyên môn theo từng ngành học hay không?

Đặt câu hỏi là khởi đầu cho một tư duy đổi mới. Những câu hỏi trên là những gợi mở về yêu cầu đổi mới giáo dục đại học trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay.

Điều cuối cùng thầy muốn chia sẻ với các em là:

Tài nguyên rồi sẽ cạn. Nhân công rồi sẽ già. Chỉ có nguồn lực trí tuệ là bền vững. Vận mệnh của quốc gia, của dân tộc nằm ở giáo dục. Tương lai lâu dài của một đất nước là giáo dục. Giáo dục là nền tảng của quá trình trẻ hóa, thúc đẩy tiến bộ xã hội; là giải pháp cơ bản để nâng cao chất lượng và phát triển toàn diện con người; mang lại hy vọng cho hàng triệu gia đình về một cuộc sống tốt đẹp hơn. Giáo dục phải được đặt ở vị trí ưu tiên cao nhất nếu quốc gia muốn thịnh vượng. Ưu tiên phát triển giáo dục, nâng cao trình độ khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo chính là chìa khóa để đạt mục tiêu xây dựng quốc gia sáng tạo, dân chủ, giàu có và bản sắc.

(*) Tít và trung đề do Ban biên tập website ĐHQG-HCM đặt.