Làm sao để khuyến khích, thu hút giới trẻ làm khoa học?

Đó là câu hỏi được Giám đốc ĐHQG-HCM đặt ra cho GS Morten Peter Medal, ĐH Copenhagen, Đan Mạch - chủ nhân Giải thưởng Nobel Hóa học năm 2022 trong chương trình giao lưu của giáo sư với các nhà khoa học, giáo viên, sinh viên tại lễ khai mạc Hội thi Olympic Hóa học sinh viên toàn quốc, vào chiều 18/4.

Theo GS Morten Peter Medal, để người trẻ chọn làm khoa học, nhất là trong sự cạnh tranh giữa khoa học cơ bản với các ngành ứng dụng khác như kinh tế, luật, bác sĩ… là vấn đề của toàn thế giới chứ không chỉ của riêng Việt Nam. Tuy nhiên, để người trẻ chọn khoa học cơ bản, muốn trở thành nhà khoa học thì cần phải nuôi dưỡng tình yêu khoa học cho trẻ từ tấm bé. Phải cho trẻ khám phá khoa học một cách thực thụ, đầu tư đúng nghĩa, đúng bản chất khoa học trong từng bài học; cho trẻ tự khám phá bản thân thông qua những hình ảnh sinh động nhưng không được bẻ gãy bản chất khoa học, tức phải nói về khoa học bằng ngôn ngữ của một đứa trẻ để trẻ được nuôi dưỡng niềm đam mê khoa học. Sau quá trình đó, khi trẻ biết đặt câu hỏi với những vấn đề xảy ra xung quanh, biết phân tích để đưa ra cách giải thích, giải quyết vấn đề thì sẽ yêu thích khoa học. Với những trẻ đã lớn, phải trao thử thách cho chúng để chúng khám phá bản thân, vượt qua rào cản, từ đó chúng sẽ đam mê, thấy được ý nghĩa của khoa học để tìm đến khoa học.

Chia sẻ bài học từ Đan Mạch về tự do trong nghiên cứu khoa học, GS Morten Peter Medal cho biết ở đất nước của ông, có rất nhiều quỹ tư nhân do các tập đoàn, doanh nghiệp đầu tư với kinh phí rất lớn. Điểm đặc biệt của quỹ này là không phải tập đoàn công nghiệp thì mặc định tài trợ cho nghiên cứu ứng dụng mà họ đầu tư cho nghiên cứu cơ bản, nên mảnh đất để nhà khoa học làm việc là rất lớn, không bị rào cản. Ngay cả quỹ nghiên cứu của quốc gia Đan Mạch cũng bỏ dần sự ràng buộc đối với nhà khoa học, vì vậy họ được tự do nghiên cứu và nghiên cứu cơ bản rất được coi trọng.

Ông cũng lưu ý, khi thành lập các quỹ này, cần có tiêu chí rõ ràng. Quỹ nào cho nghiên cứu cơ bản thì chỉ phục vụ cho nghiên cứu cơ bản, quỹ nào cho nghiên cứu ứng dụng thì chỉ nghiên cứu ứng dụng. Phải tách bạch, rõ ràng, không được chồng chéo, không được bắt nhà khoa học nghiên cứu cơ bản phải cho ra ứng dụng, như vậy việc nghiên cứu khoa học cơ bản mới đúng ý nghĩa và các nhà khoa học đi được sâu vấn đề để phát triển. Và một khi nghiên cứu cơ bản đã phát triển rồi thì nó mang lại giá trị rất to lớn, có khả năng ứng dụng rộng rãi cho rất nhiều lĩnh vực.

GS Morten Peter Meldal sinh năm 1954 tại Đan Mạch. Ông nhận bằng tiến sĩ ngành kỹ thuật hóa học tại ĐH Kỹ thuật Đan Mạch năm 1986 và thực hiện nghiên cứu sau tiến sĩ chuyên ngành hóa học hữu cơ tại Phòng thí nghiệm Sinh học phân tử thuộc ĐH Cambridge (Anh), trước khi trở thành giáo sư ngành hóa học tại ĐH Copenhagen (Đan Mạch).

Giải thưởng Nobel Hóa học 2022 vinh danh GS Morten P. Meldal cùng hai nhà khoa học là GS Karl Barry Sharpless - Viện nghiên cứu Scripps và GS Carolyn Ruth Bertozzi - ĐH Stanford (Hoa Kỳ) do các đóng góp đặt nền tảng cho “sự phát triển của hóa học Click và hóa học Sinh trực giao”.