Tôn giáo nội sinh mang tính cứu thế vùng Nam Bộ - NCS. Tôn Việt Thảo

Tên luận án: Tôn giáo nội sinh mang tính cứu thế vùng Nam Bộ
Chuyên ngành: Chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử
Mã số: 9229001
Họ và tên nghiên cứu sinh: Tôn Việt Thảo
Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Hoàng Hảo, TS. Nguyễn Quốc Vinh 
Cơ sở đào tạo: Trường ĐHKHXH&NV - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh
1. Tóm tắt nội dung luận án 
Tôn giáo là một trong những hình thái ý thức xã hội, phản ánh tồn tại xã hội. Nam Bộ là khu vực phía Nam của Tổ quốc. Sự đa dạng, phong phú của điều kiện tự nhiên, sự giao lưu giữa các vùng miền chi phối ảnh hưởng đến vùng đất mới này tạo nên diện mạo văn hóa hết sức đặc sắc ở Nam Bộ – “đa dân tộc, đa tôn giáo”. Các tôn giáo nội sinh ở Nam Bộ sớm hình thành và lan rộng như đạo Bửu Sơn Kỳ Hương, đạo Tứ Ân Hiếu Nghĩa, đạo Cao Đài và Phật giáo Hòa Hảo… Giáo lý qua các dòng tôn giáo nội sinh vùng Nam Bộ thực chất là sự kế thừa, vay mượn, dung hợp tư tưởng của Nho – Phật – Lão, trải qua quá trình tiếp biến lâu dài, hòa nhập với truyền thống văn hóa bản địa tạo nên diện mạo tôn giáo đặc sắc của địa phương. Trong đó, tính chất cứu thế là yếu tố có sức lôi cuốn mạnh mẽ các tín đồ qua từng thời kỳ. Tính cứu thế là đặc trưng của tôn giáo hình thành gắn liền với từng giai đoạn lịch sử nhất định, ở từng thời điểm nhất định thể hiện tính chất cứu đời, hướng thiện – nhân tố tích cực thôi thúc tín đồ tham gia sâu rộng và có sức lan toả mạnh mẽ góp phần vào công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. 
Tôn giáo nội sinh vùng Nam bộ ra đời gắn liền với điều kiện địa lý tự nhiên - sinh thái, nguồn gốc xã hội, nguồn gốc nhận thức và nguồn gốc tâm lý. Trong giai đoạn xã hội có sự phân hoá giai cấp rõ rệt, tôn giáo nội sinh mang tính cứu thế vùng Nam bộ ra đời gắn với phong trào giải phóng dân tộc ở Nam bộ trước sự áp bức, bóc lột của thực dân Pháp. Xuất phát từ mâu thuẫn nội tại trong lòng xã hội Nam bộ lúc bấy giờ nảy sinh hàng loạt hiện tượng các ông đạo vận động lãnh đạo nông dân khai hoang lập ấp để cứu đời, cứu vớt nhân loại thoát khỏi hiện thực xã hội đau khổ.
Trên cơ sở kế thừa vũ trụ luận của Phật giáo nguyên thủy, các tôn giáo vùng Nam luận giải về thuyết tam ngươn để lý giải về bản chất của thế giới. Để giải thoát con người khỏi hoạ diệt vong, các tôn giáo mang tính cứu thế vùng Nam Bộ đề xuất con đường cứu giúp tín đồ khỏi mê lầm đề cập cụ thể trong lý thuyết về Hội Long Hoa. Về phương thức tổ chức và thực hành tính cứu thế của các tôn giáo nội sinh vùng Nam bộ, thể hiện ở tổ chức giáo hội mang tính nhập thế rất rõ, thể hiện ở tôn chỉ hành đạo Học Phật Tu Nhân và đền đáp Tứ đại trọng ân, thông qua việc học giáo lý và thực hành tôn giáo, sống có chuẩn mực đạo đức, thực chất là góp phần vào việc thực hiện cứu thế của tín đồ. Về đặc điểm tính cứu thế của tôn giáo nội sinh vùng Nam bộ thể hiện: Tính cứu thế của các tôn giáo nội sinh vùng Nam bộ gắn liền với đức tin về sự tồn tại của Đấng cứu thế; là sự dung hợp Tam giáo và kế thừa tín ngưỡng dân gian; mang tính địa phương, giản dị và bình dân, và mang tính chất nhập thế. 
Trải qua những thăng trầm của lịch sử, tính cứu thế của tôn giáo nội sinh vùng Nam Bộ trong giai đoạn hiện nay đã có những xu hướng biến đổi nhất định, như: các tôn giáo nội sinh mang tính cứu thế vùng Nam bộ đồng hành cùng dân tộc, đoàn kết, bảo vệ Tổ quốc, hòa nhập với xu thế phát triển chung của đất nước; thực hiện các công việc xã hội hoá trong các lĩnh vực như y tế, giáo dục, xã hội; tích cực tham gia vào các vấn đề an sinh xã hội. Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay, hoạt động của tôn giáo mang tính cứu thế vùng Nam Bộ gắn với hoạt động thường nhật của tín đồ, chăm sóc phần đạo và phần đời. Những giá trị nhân văn trong tôn giáo cũng góp phần điều chỉnh hành vi của tín đồ, giúp họ hướng thiện, sống tốt đời, đẹp đạo…Bên cạnh mặt giá trị, tính chất cứu thế của tôn giáo nội sinh vùng Nam Bộ còn nảy sinh những mặt bất cập như sự sùng bái cá nhân, xu hướng phân hoá tôn giáo, gây chia rẽ mất đoàn kết trong nội bộ các giáo dân dẫn đến sự phân hoá, xung đột tôn giáo, ảnh hưởng đến cục diện chính trị trong nước…Đồng thời, nảy sinh xu hướng lợi dụng các hoạt động từ thiện xã hội để trục lợi, vun vén lợi ích cá nhân. Xu hướng mê tín dị đoan, niềm tin vào ngày tận thế, quan niệm sống gởi thác về, hay xu hướng trông chờ vào các hoạt động cứu trợ xã hội trong một số bộ phận tín đồ đã làm hạn chế ý chí phấn đấu vươn lên cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của bà con tín đồ. Chính vì thế, việc nghiên cứu tính cứu thế của tôn giáo nội sinh vùng Nam Bộ trong giai đoạn hiện nay có ý nghĩa hết sức thiết thực, qua đó giúp chúng ta nhận thức sâu sắc mức độ phân hoá, xu hướng biến đổi của các tôn giáo mang tính cứu thế vùng Nam Bộ trong giai đoạn hiện nay. Từ đó, đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao những giá trị cốt lõi của tôn giáo, gắn kết tôn giáo với dân tộc, đồng thời hạn chế những bất cập, đem lại hiệu quả thiết thực cho công tác tôn giáo vùng Nam Bộ nói riêng và tôn giáo cả nước nói chung… 
2. Những kết quả mới của luận án 
Trên góc độ tiếp cận quan điểm của Chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề tôn giáo, luận án làm rõ tính cứu thế của tôn giáo vùng Nam Bộ, nguồn gốc hình thành, nội dung biểu hiện tính cứu thế của tôn giáo vùng Nam Bộ. Thông qua việc khảo sát những hoạt động biểu hiện tính cứu thế của tôn giáo nội sinh vùng Nam Bộ trong giai đoạn hiện nay và những vấn đề đặt ra. Trên cơ sở đó, luận án đã đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm phát huy những giá trị và hạn chế những bất cập trong công tác tôn giáo vùng Nam Bộ.
3. Khả năng ứng dụng của luận án 
Từ việc tìm hiểu và nghiên cứu những tài liệu, công trình nghiên cứu về tôn giáo, lịch sử tôn giáo thế giới và Việt Nam, đặc biệt là vùng Nam bộ, luận án góp phần làm rõ lý luận về tính cứu thế trong tôn giáo, nguồn gốc hình thành, nội dung, đặc điểm và việc tổ chức thực hành tính cứu thế của các tôn giáo nội sinh vùng Nam bộ, thực trạng của các tôn giáo nội sinh mang tính cứu thế vùng Nam bộ.
Luận án góp phần đề xuất những giải pháp nhằm phát huy những giá trị và hạn chế những bất cập đối với tôn giáo nội sinh mang tính cứu thế vùng Nam bộ hiện nay. Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy triết học và tôn giáo học, cụ thể các chuyên đề về tôn giáo vùng Nam bộ.