Đặc điểm ngôn ngữ của tin ngắn tiếng Anh (có đối chiếu với tiếng Việt) - NCS. Lê Đức Duy

Tên luận án: Đặc điểm ngôn ngữ của tin ngắn tiếng Anh (có đối chiếu với tiếng Việt)
Chuyên ngành: Ngôn ngữ học So sánh-Đối chiếu
Mã số: 9222024
Nghiên cứu sinh: Lê Đức Duy
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Tô Minh Thanh
Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học quốc gia TP Hồ Chí Minh
Tóm tắt nội dung luận án:
Luận án đã (i) góp phần hình thành một phương pháp phân tích tin ngắn tiếng Anh và tiếng Việt một cách hoàn chỉnh và nhất quán; (ii) đưa ra bốn cấu trúc tin ngắn điển hình và các phương tiện thể hiện chức năng ngữ nghĩa của diễn ngôn tin ngắn tiếng Anh và tiếng Việt, đồng thời làm sáng tỏ những đặc điểm của loại diễn ngôn này trong tiêu đề và phần chi tiết của tin ngắn; (iii) góp phần làm sáng tỏ thêm nền tảng lí thuyết và làm phong phú thêm các thao tác thực hành cho việc viết và/hoặc dịch tin ngắn trong Ngôn ngữ học ứng dụng nói chung, trong Ngôn ngữ Báo chí tiếng Anh và tiếng Việt nói riêng. 
Kết quả của luận án:
1. Tương đồng giữa tin ngắn tiếng Anh và tiếng Việt
Về hình thức, tiêu đề của tin ngắn tiếng Anh và tiếng Việt là giống nhau vì chúng đều chứa đựng thông tin quan trọng nhất, cốt lõi nhất, ngắn gọn, dễ hiểu và diễn đạt đúng nội dung của tin ngắn, thể hiện qua một ngữ đoạn hay một câu; ở phần chi tiết, các tác giả sử dụng rất phổ biến các cấu trúc hình tháp, hình tháp ngược, hình chữ nhật và hình viên kim cương. Về nội dung, ngôn ngữ sự kiện là đặc trưng của tin ngắn vì các từ, ngữ đoạn, cú và câu đều tập trung đưa ra các phán đoán trực tiếp về sự kiện và/hoặc chỉ ra quy mô, tính chất và ý nghĩa của sự kiện. Từ ngữ trong tiêu đề thường ngắn gọn và hấp dẫn nhất, không gian được tiết kiệm bằng cách sử dụng những từ viết tắt. Các đơn vị từ và các kết cấu ngữ pháp ở phần chi tiết là rõ ràng và dễ hiểu.
Tiêu đề và phần chi tiết có mối liên hệ chặt chẽ, phụ thuộc và hỗ tương nhau trong việc cung cấp thông tin nhằm lôi kéo độc giả. Chúng không những không thể tách rời nhau mà còn thật sự là hai yếu tố cùng song song tồn tại trong suốt quá trình nêu vấn đề và làm rõ vấn đề thông qua các thông tin của tin ngắn.
2. Dị biệt giữa tin ngắn tiếng Anh và tiếng Việt
Về hình thức, tiêu đề tiếng Anh thường được thể hiện bằng một câu đầy đủ hơn là bằng một ngữ đoạn: 563 câu/ 1000 câu được xét, chiếm 56.3%; 15 ngữ đoạn/ 1000 câu được xét, chiếm 1.5%. Còn tiêu đề tiếng Việt thường được thể hiện bằng một ngữ đoạn hơn là bằng một câu: 232 ngữ đoạn/ 1000 câu được xét, chiếm 23.2%; 142 câu/ 1000 câu được xét, chiếm 14.2%.
Cấu trúc hình tháp của tin ngắn tiếng Việt có chiều cao thấp hơn nhưng đường kính lớn hơn so với tin ngắn tiếng Anh, do tin ngắn tiếng Việt thể hiện thông tin quan trọng bằng một câu nhiều hơn và lại có số lượng câu lớn hơn so với tin ngắn tiếng Anh. 
Do cấu trúc hình tháp ngược thể hiện bằng một cú hoặc một ngữ đoạn nhiều hơn nên thông tin quan trọng nhất trong tiếng Việt ngắn hơn. Nội dung trả lời cho câu hỏi 5W+1H gọn hơn và phần giải thích thêm cho thông tin quan trọng nhất cũng ngắn gọn hơn. Tính trung bình số lượng câu tiếng Việt/ 1 tin ngắn cũng nhỏ hơn; so với số lượng câu tiếng Việt thì số lượng câu tiếng Anh là nhiều hơn, và phần chi tiết cụ thể hơn nên thường là dài hơn. Ở cấu trúc hình viên kim cương, thông tin quan trọng nhất được thể hiện bằng một ngữ đoạn hay cú ở tiếng Anh cao hơn tiếng Việt là 34.01%. Ngược lại thông tin quan trọng nhất được thể hiện bằng một câu ở tiếng Việt cao hơn tiếng Anh là 34.01%, và 0.20/ 1 tin ngắn là con số cao hơn so với tiếng Anh khi tính trung bình chung của số câu trong tin ngắn tiếng Việt.
Về nội dung, tin ngắn có nội dung tường thuật được sử dụng nhiều nhất. Kế đến là tin có nội dung thông báo. Xếp thứ ba là tin có nội dung bình luận. Thấp nhất là tin có nội dung tuyên bố.
Khi đọc hay dịch tiêu đề tiếng Anh, độc giả cần tự thêm vào các yếu tố ngữ pháp như đại từ quan hệ (that), quán từ (the hoặc a/an), liên từ (and, but, or, so), trợ vị từ ở thái bị động (was/were), trợ vị từ ở thì hiện tại tiếp diễn (is/are), trợ vị từ ở thì tương lai đơn (will), v.v.. Ở tiêu đề tiếng Việt thì không có yếu tố người đọc phải tự thêm vào hay bớt ra. Do các yếu tố ngữ pháp được lược bỏ trong tiêu đề ở tiếng Anh trên nên độ dài của tin ngắn tiếng Anh thường ngắn hơn tiếng Việt: bình quân 7 từ/ tiêu đề so với 8.2 từ/ tiêu đề.
Ở phần chi tiết, các tác giả Anh sử dụng nhiều phương tiện miêu tả, hay nói cách khác dùng mệnh đề khai báo, thì các tác giả Việt lại sử dụng phương tiện tóm tắt để dẫn người đọc tiếp cận “hiện trường” của sự kiện. Do đó, tin ngắn tiếng Anh làm sự kiện như hiện ra trước mắt, còn tin ngắn tiếng Việt thì như rút gọn lại sự kiện. Các tác giả Anh thường hay sử dụng thuật ngữ chuyên dụng như danh từ riêng để chỉ những người hiện đang nổi tiếng, những biểu tượng của quốc gia, v.v. nên tin ngắn rất dễ gây chú ý đối với độc giả. Các tác giả Việt hay dùng từ ngữ né tránh nên diễn ngôn trong tin ngắn khá là đơn điệu. Từ vay mượn tiếng Anh trong tin ngắn tiếng Việt là khá lớn; xuất hiện trung bình 2,7 lần/1 tin ngắn trong khi từ vay mượn trong tin ngắn tiếng Anh là rất hiếm, có thể nói không đáng kể.
Ở tin ngắn tiếng Anh, tiêu đề thường được thể hiện bằng một ngữ danh từ; sau đó các tác giả mở rộng nghĩa bằng một câu đầy đủ ở phần chi tiết. Ở tin ngắn tiếng Việt, tiêu đề thường được thể hiện bằng một cú danh từ hoặc một câu đầy đủ; sau đó các tác giả thường đổi cú hoặc câu này ở tiêu đề thành một đại từ chỉ định ở phần chi tiết. Tiêu đề ở tin ngắn tiếng Việt còn đóng vai trò là một chủ ngữ, một chủ thể của hành động còn phần chi tiết là yếu tố còn lại để hoàn một câu đơn, câu phức hay một câu ghép. Điều này không thấy xuất hiện ở tin ngắn tiếng Anh.