Tại Hội nghị tổng kết năm học 2022-2023, triển khai nhiệm vụ năm học 2023-2024 do Bộ GD&ĐT tổ chức vào chiều 18/8, PGS.TS Vũ Hải Quân - Giám đốc ĐHQG-HCM, đã có những phân tích, đánh giá sâu sắc về thành tựu cũng như các thách thức trong quá trình thực hiện tự chủ đại học thời gian qua. Từ đó, Giám đốc ĐHQG-HCM đã đưa ra những kiến nghị xác đáng, thiết thực nhằm vượt qua những thách thức này.
Website ĐHQG-HCM xin trân trọng giới thiệu bài phát biểu ý nghĩa này của PGS.TS Vũ Hải Quân đến bạn đọc.
6 trường thành viên ĐHQG-HCM đều thực hiện tự chủ
Nghị quyết Đại hội đảng toàn quốc lần thứ 13 đã xác định đột phá chiến lược về Phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao; đẩy mạnh nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng và phát triển mạnh khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo.
Năm 2022, lần đầu tiên Bộ Chính trị ban hành các Nghị quyết phát triển 6 vùng chiến lược trong đó nhấn mạnh đến vai trò của các trường đại học trong công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học. Bộ GD&ĐT đã tổ chức hội nghị triển khai các nghị quyết này trong đó có vùng Đông Nam bộ và Đồng bằng sông Cửu Long mà ĐHQG-HCM được mời tham gia.
Để nâng cao chất lượng giáo dục đại học, Nghị quyết 29 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã yêu cầu: Giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các cơ sở giáo dục, đào tạo. Trên tinh thần đó, Luật Giáo dục Đại học sửa đổi năm 2018 đã cụ thể hóa chủ trương này.
Hành trình tự chủ đại học trong thời gian qua đã ghi nhận được nhiều kết quả rất tích cực, đặc biệt là chất lượng đào tạo đã không ngừng được nâng cao, phản ánh thông qua: (1) số lượng công bố quốc tế tăng nhanh; (2) số lượng chương trình được kiểm định quốc tế tăng nhanh; (3) số trường đại học trên bảng xếp hạng quốc tế cũng tăng.
Với quy mô trên 90 nghìn sinh viên (SV), hơn 6.000 giảng viên, cán bộ phục vụ giảng dạy, 7 trường đại học thành viên, ĐHQG-HCM được xem là hệ thống đại học lớn nhất nước. Chỉ tính riêng vùng Đông Nam bộ, hiện có tổng số 37.572 SV đang theo học tại ĐHQG-HCM trong đó nhiều nhất là TP.HCM với 24.140 SV.
Tất cả 6 trường thành viên của ĐHQG-HCM đều đã thực hiện tự chủ đại học (tự chủ chi thường xuyên), sớm nhất là Trường ĐH Quốc Tế từ năm 2008. Đây là trường công lập tự chủ đầu tiên có chương trình giảng dạy hoàn toàn bằng tiếng Anh.
ĐHQG-HCM hiện đang nằm trong top 1.000 trường đại học hàng đầu thế giới; có 9 nhóm ngành được xếp hạng cao, trong đó cao nhất là top 50-100 cho ngành Kỹ thuật Dầu khí; ngành Kỹ thuật Điện và Điện tử đạt top 301-350, ngành Kỹ thuật Hóa học top 401-420, ngành Khoa học Môi trường top 401-450, ngành Khoa học Máy tính và Hệ thống Thông tin top 451-500 và ngành Hóa học đạt top 601-630.
Đến nay ĐHQG-HCM đã có 126 chương trình đào tạo được đạt chuẩn kiểm định quốc tế.
Năm 2022 ĐHQG-HCM đã công bố gần 2.400 bài báo quốc tế trong danh mục Scopus, chiếm hơn 12% tổng số công bố của cả nước; là cơ sở giáo dục đại học và nghiên cứu có số công bố quốc tế nhiều nhất.
ĐHQG-HCM được Thủ tướng Chính phủ tin tưởng giao chủ trì Đề án “Phát triển Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh thuộc nhóm cơ sở giáo dục đại học hàng đầu châu Á”. Đề án này thuộc Chương trình hành động của Chính phủ triển khai thực hiện Nghị quyết 24 với tầm nhìn trở thành đại học trong tốp đầu châu Á, nơi hội tụ của nhân tài và lan tỏa tri thức, văn hóa Việt Nam; kiến tạo động lực tăng trưởng mới, không gian phát triển mới, nhanh và bền vững cho vùng Đông Nam bộ.
Nhiệm vụ trọng tâm của đề án là phát triển các chương trình đào tạo, nghiên cứu và khởi nghiệp trong lĩnh vực Công nghệ bán dẫn, Công nghệ sinh học, Chuyển đổi số và Trí tuệ nhân tạo thuộc nhóm đầu châu Á; phát triển ĐHQG-HCM trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia, kết nối với các trung tâm của khu vực và thế giới.
3 kiến nghị về tự chủ đại học
Bên cạnh những kết quả đã đạt được, tiến trình thực hiện tự chủ đại học ở Việt Nam thời gian qua đã gặp 5 thách thức rất lớn chủ yếu liên quan đến tài chính đại học. Nếu không có hệ thống các giải pháp đồng bộ thì sẽ giới hạn cơ hội tiếp cận GDĐH của một bộ phận không nhỏ sinh viên có hoàn cảnh khó khăn, sẽ khiến các trường đại học chạy theo những ngành đào tạo dễ tuyển sinh, làm mất cân đối nguồn nhân lực trong chiến lược phát triển quốc gia.
Các thách thức trong tiến trình tự chủ bao gồm (1) nguồn thu chủ yếu dựa vào học phí; (2) chính sách cho sinh viên vay còn rất hạn chế, kể cả đối tượng, quy trình thủ tục, định mức và thời hạn vay; (3) một số quy định về pháp luật còn chưa đồng bộ chưa thúc đẩy tự chủ đại học; (4) mất cân đối trong lĩnh vực ngành nghề đào tạo: có ít sinh viên chọn ngành khoa học, kỹ thuật công nghệ bao gồm cả bậc sau đại học; (5) thách thức cuối cùng cũng là thách thức lớn nhất đó là thách thức về niềm tin của xã hội đối với GD nói chung và GDĐH nói riêng. Có lẽ chưa bao giờ người thầy lại có nhiều tâm trạng, tâm tư như bây giờ!
Để giải quyết 5 thách thức trên, ĐHQG-HCM có 3 kiến nghị cụ thể như sau:
Thứ nhất, tăng đầu tư của Nhà nước cho GDĐH. Bên cạnh nguồn đầu tư chiều sâu cho cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm, cần quan tâm đầu tư trực tiếp cho con người thông qua các đề tài, dự án. Thực tế các phòng thí nghiệm chỉ hoạt động hiệu quả khi nó được vận hành bởi những nhà khoa học giỏi.
Nhà nước cần có lộ trình điều tiết ngân sách nhà nước đối với các trường đại học tự chủ theo hướng chỉ dừng cấp ngân sách chi thường xuyên sau khi trường đại học đã tự chủ xong một chu kỳ đào tạo (4-5 năm). Trong trường hợp chưa tăng được học phí, Nhà nước nên cấp bù phần ngân sách chưa được tăng.
Đồng thời, sớm hoàn thiện các thể chế chính sách pháp luật để thúc đẩy hợp tác PPP, nghiên cứu chuyển giao khoa học và công nghệ, thúc đẩy văn hóa hiến tặng…
Thứ hai, về chính sách tín dụng cho sinh viên vay. Nhà nước cần mở rộng đối tượng được hưởng chính sách tín dụng sinh viên; Điều chỉnh mức cho vay nhằm đảm bảo cho sinh viên có thể chi tiêu cho đời sống bằng nhóm trung bình của xã hội và đủ tiền nộp học phí; Giảm mức lãi suất cho vay đối với sinh viên vay vốn là 3-4% năm hoặc chia theo lộ trình trong thời gian đi học được áp dụng lãi suất vay ưu đãi là 3-4% năm; sau khi tốt nghiệp ra trường sẽ áp dụng lãi suất cao hơn.
Nhà nước cần điều chỉnh thời gian vay tối thiểu 15 năm hoặc gấp 3 lần thời gian vay (ví dụ học 4 năm được vay và trả nợ vay tối đa là 12 năm; học 7 năm tối đa là 21 năm). Đồng thời nghiên cứu xây dựng và sớm ban hành chính sách tín dụng cho vay thương mại dành cho sinh viên.
Thứ ba, Nhà nước tăng đặt hàng đào tạo, nghiên cứu.
Kinh tế thị trường nhưng giáo dục vẫn cần sự điều tiết, cần vai trò dẫn dẵn của Nhà nước trong việc gắn đào tạo và nghiên cứu với các nhiệm vụ chiến lược quốc gia, nhiệm vụ phát triển vùng của đất nước. Điều này giúp tạo ra sự hài hòa trong nhu cầu của người học, chuẩn bị cho nguồn nhân lực trong tương lai gần và tránh “khủng hoảng thừa” và “khủng hoảng thiếu”.
Các ngành đề xuất được đặt hàng đào tạo sẽ gồm các ngành thuộc nhóm ngành khoa học tự nhiên, nhóm ngành khoa học xã hội, nhóm ngành văn hóa - nghệ thuật và một số lĩnh vực khác như nông lâm nghiệp, địa chất, hải dương học… Nếu không, trong tương lai gần, chúng ta sẽ thiếu hụt nhân lực trình độ cao, thiếu hụt nhà khoa học đầu ngành; tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước sẽ bị chậm lại, khó phát triển kinh tế văn hoá…
Tài nguyên rồi sẽ cạn. Nhân công rồi sẽ già. Chỉ có nguồn lực trí tuệ là bền vững. Vận mệnh của quốc gia, của dân tộc nằm ở giáo dục. Bản lề tương lai lâu dài của đất nước là giáo dục. Giáo dục là nền tảng của quá trình trẻ hóa, thúc đẩy tiến bộ xã hội; là giải pháp cơ bản để nâng cao chất lượng và phát triển toàn diện con người; mang lại hy vọng cho hàng triệu gia đình về một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Giáo dục phải được đặt ở vị trí ưu tiên cao nhất nếu một quốc gia muốn thịnh vượng. Ưu tiên phát triển giáo dục, coi việc “trồng người” là nhiệm vụ cơ bản; nâng cao trình độ khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo chính là chìa khóa để đạt được mục tiêu xây dựng quốc gia sáng tạo, dân chủ, giàu có và bản sắc.
PGS.TS VŨ HẢI QUÂN - GIÁM ĐỐC ĐHQG-HCM
(*) Các trung đề cho Ban Biên tập Webiste ĐHQG-HCM đặt.
Hãy là người bình luận đầu tiên